Demans yani, bunama temelde bilişsel bozuklukla seyreden, bellek ve benzeri zihinsel aktivitelerin bozukluğu ile oluşan hastalıkların hepsine verilen genel bir isimdir. Kelime anlamı olarak demans, Latince “mens” yani zihin kelimesinden türetilmiştir. De-mens ise zihnin yitirilmesi anlamına gelmektedir. Bu tanım gereği demanstan bahsedebilmek için kişinin halihazırda var olan zihinsel yeteneklerini sonradan kaybetmesi gerekmektedir.
Demans türleri nelerdir?
Demans toplumda genel olarak bunama olarak bilinir ve genelde Alzheimer hastalığı olarak anlaşılır, aslında Alzheimer hastalığı(AH) demans tiplerinden sadece birisi olup, en sık görülen demans nedenidir. Tüm demansların %50-70’inden sorumludur. Diğer demans tipleri vasküler demans, lewy cisimcikli demans, frontotemporal demanstır. Nadir demans tipleri ise parkinson demansı, subkortikal demanslar, huntington hastalığı vb olup, temelde benzer şikayetlere sebep olsalar da hastalık seyri, şiddeti ve şikayet çeşitliliği açısından farklılıkları gözlenmektedir.
Demans neden olur?
Temel sebep beyin hücrelerinin zarar görmesidir. Beyin hücre hasarının mekanizması demansın tipini ve klinik seyrini belirler. Yani farklı demans türleri, beynin farklı bölgelerindeki, farklı beyin hücre hasarı tipleri ile ilişkilidir. Bu nedenle demansların en önemli nedeni Alzheimer hastalığı ve risk faktörleri üzerinden konuşmak daha pratik ve faydalı olacaktır. Öncelikle demansta ve AH da yaş en önemli risk faktörüdür. Diğer risk faktörleri kolesterol yüksekliği(hiperlipidemi) ve hipertansiyon, diyabet, obezite, sigara, alkol, sedanter yaşam gibi damar sertliğine (ateroskleroz) neden olan tüm süreçler öneli risk faktörleridir. Ayrıca kadın cinsiyet, kafa travması, düşük eğitim düzeyi, kronik depresyon diğer önemli risk faktörleridir. Genetik faktörlerde (Apo E4, presenilin1,2, amiloid prekürsor protein) büyük önem taşımaktadır.
Demas belirtileri nelerdir?
Demansın en sık nedeni olan AH’ da bilişsel kayıp yavaş ve sinsidir. Genelde bellek bozuklukları ile başlar. Yakın döneme ait unutkanlıklar önemlidir. Yakın dönem hafızasında etkilenmeler uzun dönem hafıza kayıplarından çok daha önemlidir. Hasta geçmişi iyi hatırlayabilir ve hatta artan miktarda geçmişten bahsetme, geçmiş ayrıntılarla meşguliyet olabilir. Bunlar hasta yakınlarında hastanın hafızasının iyi olduğuna dair yanılsama yaratabilir. Hatırlama ve kaydetme fonksiyonlarının giderek zayıflamasına bağlı olarak içe çekilme, özgüven kayıpları ve günlük hayatta zorlanmalar gelişir. Yeni bir şey öğrenme güçlüğü, yeni insanları hatırlamada güçlük, faturaları aksatma, yemek yakma, aynı şeyleri tekrar tekrar söyleme, sorma ya da söylenen şeylerin söylenmediğini iddia etme vs. pratikte karşılaştığımız sık yakınmalardır. Dil işlevlerinde bozukluk sıktır. Kelime bulmada zorlanma, isimlendirmede güçlük, konuşma akıcılığında azalma görülebilir. Depresyon, huzursuzluk, ajitasyon ve algılama bozuklukları görülebilir. İleri evrelere geçildiğinde artık yürüme, yeme, yutma problemleri, idrar ve dışkı yapmada problemler görülmeye başlar ve hastalığın seyrine bağlı olarak bağımlılık derecesi değişir, tam bağımlılık gelişmesi ve bakım hastası olması hastalığın ileri evresinde gerçekleşir. Karar verme, yargılama, organizasyon yapma, soyut düşünme, sebep-sonuç ilişkisi kurma gibi önemli işlevlerin kaybı günlük yaşam aktivitelerini sınırlandıran en önemli fonksiyon kayıplarıdır.
Demans evreleri nelerdir?
Kabaca hafif- orta ve ileri evreler olarak değerlendirilir ve demans tipine bağlı olarak evrelerin klinik özellikleri değişkenlik gösterir.
Demans nasıl teşhis edilir?
AH teşhisi konulurken hastadan ayrıntılı hikâye alınmalı ve fizik muayene yapılmalıdır. Nörolojik ve psikiyatrik değerlendirme de tanı ve ayırıcı tanı için önemlidir. Günümüzde bile AH için kesin tanı koyduran hiçbir klinik bulgu, laboratuvar, genetik ve görüntüleme yöntemi yoktur. Bu yüzden muhtemel AH tanısı rutin pratikte ancak klinik değerlendirme sonucunda konulabilir. Unutkanlık ile başvuran her hastadan ayrıntılı hikâye alınmalı ve hasta yakınları, aile fertleri ve bakım veren herkes ile görüşülmelidir. Hastanın mevcut bilişsel durumu değerlendirmek için nörokognitif testler yapılmalıdır. En son olarak tanıyı desteklemek ve ayırıcı tanı yapabilmek için beyin görüntüleme ve bazı laboratuvar incelemeleri yapılmalıdır. Demans ayırıcı tanısında pek çok durumun dışlanması gerekir.
Demans nasıl tedavi edilir?
Demansın tedavisi, tipine göre değişiklikler gösterir. Demans teşhisi sonrası multidisipliner bir yaklaşımla aile fertleri veya bakım verenler de tedaviye dahil olmalı ve aktif iş birliği ve bilgilendirme ile hastaya özel tedaviler kullanılmalıdır. Demansın en sık nedeni olan AH’nın kesin tedavisi olmayıp uygulanan tedaviler günümüzde semptomatik düzeydedir. Henüz hastalığı tamamen durduracak, ortadan kaldıracak bir tedavi yöntemi yoktur.
Demans önlenebilir mi?
Demasın nedenine bağlı olarak sorunun cevabı değişmekle beraber genel olarak Yüksek eğitim düzeyi ve yüksek kognitif rezervin, Fiziksel aktivite Aktif yaşam ve sosyal aktivitelerin koruyucu faktörler olduğu söylenebilir, birçok çalışma antioksidanların, östrojen, nonsteroid antiinflamatuvar ilaçlar ve statinlerin koruyucu olduğunu düşündürmektedir. Ancak hekim onayı alınmaksızın herhangi bir tedavi ilaç kullanılması uygun değildir.
Periyodik olarak haber bültenimizi size ulaştıralım.
Nesilden nesile hayat bize GÜVEN diyor.
Güven Hastanesi hizmet standartları ile JCI tarafından akredite edilmiştir. JCI şikayet bildirimlerinizi buraya tıklayarak yapabilirsiniz.
Kişisel verilerin korunması ve işlenmesi politikalarına ilişkin aydınlatma metnimize buradan kişisel veri işleme envanteri ve kişisel verilerin korunması politikamıza ise buradan ulaşabilirsiniz.
